عوامل موثر بر آیندۀ وضعیت امنیتی سینا در مصر

شبه جزيره سینا در شمال خاوری کشور مصر به شکل مثلثی از شرق به خليج عقبه و از باختر به خلیج سوئز و از شمال به دریای مدیترانه وصل است. در این بین، بعد از برکناری مُرسی، منطقه صحرای سینا در مصر شاهد تنش فراوانی میان نیروهای ارتش مصر و گروهک‌های تکفیری تندرو بوده‌است. در ماه‌های گذشته هم این تنش‌ها وجود داشته و گروه موسوم به ولایت سینا تحت امر داعش مسئولیت حملات به نیروهای مصری را برعهده گرفته است. نوشتار زیر نگاهی به عوامل موثر بر آینده وضعیت امنیتی سینا در مصر دارد.

بسترها و علل وضعیت کنونی امنیتی در سینا

در بررسی علل وضعیت سینا می‌توان از چند دستۀ داخلی، منطقه‌ای و بین المللی نام برد. در بُعد داخلی باید گفت «انصار بیت المقدس» در سال 2011 تشکیل و در تابستان 2012 اولین بیانیه خود را صادر و تشریح کرد. بعد از آن گروه «انصار بیت المقدس» و « شورای المجاهدین» دو گروه اصلی تروریستی در سینا پس از بیعت با داعش نام خود را به «ولایت سینا» تغییر دادند. در این بین باید گفت این جریان در قالب گروه‌های چریکی 7 تا 10 نفره و به علت اوضاع جغرافیایی و ناهمواری‌های صحرای سینا به راحتی مخفی و اقدام به انجام عملیات می‌کنند. در این میان هرچند ارتش مصر تلاش‌هایی برای سرکوب آن‌ها انجام داده است، اما آن‌ها با استفاده از خودروهای بمب گذاری شده و تسلیحات و مواد منفجره مختلف و شرایط نسبتا مناسب بومی به عملیات‌هایی دست می‌زنند. در بُعد دیگری، قبائل نیز نقش به سزایی در حیات این گروه دارد، چنانکه قبایل «السوارکه»، «الرشایده» و مهم‌تر از این دو «عرب شرکس» محل اختفا، مانور و تامین سلاح این گروه‌ها هستند.

گذشته از این باید توجه داشت که طبق معاهدۀ کمپ دیوید بین «انور سادات» و اسرائیل، مصر حق استفاده از ارتش را در «سینا» ندارد و صرفا می‌‌تواند برای تامین امنیت از نیروهای پلیس و ادوات سبک بهره ببرد. این مساله فرصت خوبی در اختیار گروه‌های تروریستی برای مانور بیشتر می‌دهد. در این بین هر چند دولت قاهره با موافقت اسرائیل چندین گردان از ارتش خود را در این منطقه مستقر کرده است، اما اصولا رابطه خوبی بین مردمان سینا با دولت قاهره وجود ندارد. چرا که بعد از اینکه سینا توسط سادات، از اسرائیل پس گرفته شد اختلاف نظرهایی بین مردمان سینا و دولت به منظور سازماندهی توریسم و کسب درآمد رخ داد. در این میان جدا از اینکه مردمان سینا با معیشت تنگ و سختی زندگی می‌کنند و همواره مستعد پیوستن به گروه‌های تندرو هستند، بیگانگان هم می‌توانند با خرید و تطمیع آن‌ها از این عناصر استفاده کنند. در بعُد دیگری باید گفت تنش اخوان و قاهره همواره ادامه داشته است و تعقیب سران اخوان المسلمین تداوم دارد. چنانچه اخیرا عبدالفتاح  محمد ابراهیم عطیه و هشت تن دیگر از سران اخوان المسلمین کشته شدند. این رویکرد موجب تمایل بخشی از اخوان تندرو به حضور در سینا و انجام عملیات بر ضد دولت شده است.

در بُعد منطقه‌ای در واقع سینا سرزمین حاصلخیزی برای جریانات تروریستی محسوب می‌شود و کشورهای مختلف عربی و غربی و عناصری مثل داعش به راحتی می‌توانند از این آب گل آلود ماهی بگیرند. این امر در سایۀ نوع نگاه درجه دومی قاهره به سینا و وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم سینا مهیاتر است. در این حال باید توجه داشت که صحراي سينا بر اساس پيمان كمپ ديويد منطقۀ غيرنظامي ميان مصر و اسراييل تعيين شده و اسراييل به دليل مساحت كوچك، همواره دغدغه‌هاي امنيتي نسبت به حفظ موجوديت خود را احساس مي كند. در این میان در زمان‌هایی ممکن است تداوم تنش در صحراي سينا به نفع اسرائیل باشد و یا از آن به عنوان کارتی برای فشار بر قاهره به عنوان قدرتمندترین همسایه خود بهره برد. در واقع باید توجه کرد که نوع نگرش بازیگران منطقه‌ای عربی و قدرت‌های بزرگ نیز در رشد و حضور تندروهای داعشی در وضعیت کنونی  سینا موثر بوده است.

عوامل موثر بر آینده وضعیت امنیتی سینا در مصر

متغیرهای داخلی

در واقع تداوم عدم اشراف نيروهاي امنيتي مصر در سینا شرايط مناسب براي رشد فعاليت‌هاي گروه‌هاي راديكال را در اين منطقه افزايش مي‌دهد. این امر در شرایطی است که مصر با چالش‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی روبرو است. در این راستا اکنون نظام حاکم بر مصر با اپوزیسیون گسترده‌ای روبرو است. در این شرایط، از یک سو عناصر تندرو در سینا احساس تنهایی نخواهند کرد و انگیزه‌شان برای مبارزه با این‌ها قوی تر خواهد شد. از سوی دیگر نیز نامشخص بودن سرانجام تنش با اخوان به تداوم وضعیت بد امنیتی در سینا کمک کند. در بعد دیگری از جمله علل اصلی شکل گیری گروه‌های تروریستی مسالۀ فقر، عدم حاکمیت سرزمینی و عدم اقتدار در یک منطقه است. در عین حال این سرزمین به دلیل شرایط جغرافیایی، سیاسی، نظامی و حتی قبیله‌ای می‌تواند بهترین فضای تنفسی برای فعالیت‌های گروه‌های افراطی باشد.

داعش و سیاست خارجی منطقه‌ای مصر

در واقع قاهره برای خلاصی از بحران داخلی اقدامات دیپلماتیک خود را برای حل بحران در سوریه افزایش داده است. چرا که به نیکی می‌داند گسترش خشونت‌ها در کشورهای همجوار منجر به افزایش بحران درسینا خواهد شد. در این میان گسترش فعالیت‌های نقطه‌ای داعش در خاورمیانه از یک سو و تدابیر قاهره برای تغییر در بن بست سیاسی سوریه از طرف دیگر در این امر مهم است. در واقع گروه‌های افراطی منطقه در حال حاضر از رویکردهای دولت سیسی نسبت به فعالیت‌های سیسی در پرونده سوریه خشمگین هستند و ممکن است این موضوع به تشدید خشونت در سینا کمک کنند. در این بین، مصر اکنون در صدد ایجاد فرایندی دیپلماتیک برای حل مشکل سوریه است که اسد را هم در خود پذیرا باشد. لذا داعش و گروه‌های همراه در سینا ممکن است برای تحت فشار گذاشتن قاهره فعالیت‌های تروریستی خود در سینا و سایر مناطق مصر را افزایش دهند.

 گذشته از این نیز باید توجه داشت که هر چند سیاستمداران مصری می‌خواهند گره کور تروریسم را در سینا باز کنند، اما اینکه تا چه حد در کار خود موفق شوند، بستگی به تغییر رویکردهای بازیگران منطقه‌ای و بین المللی دخیل در بحران سوریه از جمله قطر، عربستان و ترکیه هم دارد. در واقع به هر میزانی که رابطه و منافع امنیتی مصر با سه بازیگر حامی سلفیان و اخوانیان ( قطر،  عربستان و ترکیه) و اسرائیل و بازیگران بین المللی و غربی هم‌راستا تر باشد به کاهش تررویسم در سینا کمک می‌کند، و از سوی دیگر تضاد منافع با بازیگران عربی، عبری و غربی ممکن است به افزایش تروریسم در سینا بینجامد. چنان‌که به عنوان نمونه ممکن است تداوم تنش در صحراي سينا به نفع اسرائيل باشد و اسرائيل را به گرفتن امتیازهایی بیشتر از مصر وادارد و موجب نوعي بهانه براي گرفتن امتیازهایی از مصر در مورد  رفتار با فلسطین و... گردد. گذشته از این، حتی ممکن است سینا به منزله فضای تنفسی برای فعالیت‌های گروه‌های افراطی بدل گردد و تندروها از کشورهای منطقه چون لیبی و تونس به این منطقه سرازیر و بعد از آموزش به گروه‌های داعشی در سوریه و عراق بپیوندند. 

نویسنده: فرزاد رمضانی بونش 

کارشناس و پژوهشگر روابط بین الملل

دیدگاه‌های نویسنده این مقاله لزوماً بیانگر مواضع شبکه پرس‌ تی‌وی نیست.

Press TV’s website can also be accessed at the following alternate addresses:

www.presstv.co.uk