«امیدی به بازنگری در پیمان منع اشاعه تسلیحات اتمی نیست»

کنفرانس بازنگری در پیمان منع اشاعه تسلیخات اتمی (ان پی تی) از روز دوشنبه در نیویورک آغاز به کار می کند. 188 کشور عضو قصد دارند در این کنفرانس یک ماهه که هر پنج سال یک بار برگزار می شود، با هدف ایجاد جهانی امن تر و بهره مند از فناوری های صلح آمیز هسته ای در اصول این پیمان بازنگری کنند.  با این حال ، با توجه به سوابق کنفرانس های قبلی و اختلافات عمیق میان کشورهای عضو، امید چندانی وجود ندارد که در کنفرانس 2015 ، تغییرات عمدی در ان پی تی انجام بگیرد. برداشت متفاوت از ارکان اصلی پیمان ان پی تی، دلیل ناکامی در کنفرانس های بازنگری عنوان شده است.

اهداف محقق نشده

پیمان ان پی تی در سال 1968 تدوین و از سال 1970 اجرا شد. اهداف اصلی این پیمان، جلوگیری از اشاعه تسلیحات اتمی، کمک به خلع سلاح اتمی و بهره مندی از فناوری های صلح آمیز هسته ای بوده است و همین سه هدف، سه رکن ان پی تی را تشکیل می دهند.

با گذشت  45 سال از اجرای ان پی تی، یکی از اهداف  سه گانه یعنی عدم اشاعه در مقایسه با دو هدف دیگر تا حدودی محقق شده است. این پیمان زمانی منعقد شد که پنج کشور شامل آمریکا، شوروی، فرانسه، انگلیس و چین دارنده سلاح اتمی بودند. از آن زمان تاکنون فقط کشورهای هند، پاکستان، کره شمالی و رژیم اسراییل به جمع دارندگان سلاح های اتمی پیوسته اند. این موضوع نشان می دهد که تعهد دارندگان اولیه سلاح های اتمی که اتفاقا پنج عضو دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل هستند، در انحصاری کردن تسلیحات اتمی تا حدود زیادی موفق بوده اند. البته رقابت های ایدئولوژیک در دوران جنگ سرد سبب شد که این پنج کشور، برخی از متحدان خود را به جنگ افزارهای اتمی مسلح کنند. با این حال، با فروپاشی بلوک شرق، در ربع قرن اخیر، کشور دیگری به جمع دارندگان تسلیحات اتمی افزوده نشده است.

برخلاف موضوع عدم اشاعه که ان پی تی  در آن زمینه رویکری قابل قبول از خود ارائه کرده است، در زمینه خلع سلاح اتمی، این پیمان به هیچ وجه موفق نبوده است. براساس نص صریح ان پی تی، کشورهای پنج گانه اتمی باید در سال های نخستین عقد این پیمان، کلیه جنگ افزارهای اتمی خود را نابود می کردند و جهانی عاری از تسلیحات هسته ای بوجود می آوردند. با این حال، در چند دهه گذشته، این پنج کشور همراه سه کشور دیگر و رژیم اسراییل، نه فقط از تعداد تسلیحات اتمی خود نکاسته اند، بلکه نسل های جدیدی از این سلاح ها را با قدرت ویرانگری بیشتر به زرادخانه های خود افزوده اند. بر اساس تخمین ها، فقط با استفاده از تسلیحات اتمی در زرادخانه های آمریکا و روسیه می توان کره زمین را برای چندین و چند مرتبه به شکل کامل ویران کرد. حتی انعقاد چندین توافقنامه اتمی میان واشنگتن و مسکو نیز نتوانسته است یکی از سه هدف اصلی ان پی تی را محقق سازد. این توافقنامه ها به جای اینکه بر پایه اصل خلح سلاح استوار باشند، صرفا کنترل تسلیحاتی میان دو ابرقدرت نظامی را برقرار ساختند.

سومین اصل از اصول سه گانه ان پی تی یعنی بهره مندی از فناوری های صلح آمیز هسته ای، نه به خوبی عدم اشاعه و نه به بدی خلع سلاح اتمی، اجرا شده است. این پیمان، در چارچوب آرمان " اتم برای همه "  کشورهای دارنده فناوری هسته ای را ملزم کرده است که کشورهای دیگر را در بهره مندی از مزایای انرژی هسته ای یاری کند. این مزایا شامل موارد متعددی می شود که برخی از مهم ترین آن، تولید الکتریسیته از منابع پاک و تمام نشدنی، تولید ایزوتوپ های دارویی برای درمان بیماری ها و کمک به رشد کشاورزی است. از آنجا که سوخت فسیلی رو به اتمام است و به شدت آلاینده به شمار می آید، در قرن بیست و یکم، رشد و توسعه جهانی به انرژی اتمی وابسته شده است. در این میان، آن گروه از کشورهایی که قادر هستند از شکاف اورانیوم انرژی برق تولید کنند یا برای نیروگاه های اتمی خود سوخت بسازند، از امنیت انرژی در سال های اتی برخوردار خواهند بود. همین وضعیت نیز موجب شده است تا اشتیاق برای دست یابی به فناوری های اتمی در جهان شدت بگیرد. با این حال، برخی از کشورهای دارنده فناوری های اتمی بر خلاف تعهداتشان در پیمان منع اشاعه تسلیخات اتمی (ان پی تی) از ارائه کمک به دیگران سرباز می زنند یا به شکل گزینشی و بر مبنای اهداف سیاسی خویش این کمک ها را ارائه می کنند. به همین دلیل تقریبا نیم قرن بعد از آغاز اجرای ان پی تی، هنوز اندکی کمتر از سه چهارم کشورهای عضو، فاقد زیرساخت های لازم برای بهره مندی صلح آمیز از انرژی هسته ای هستند.

  تقابل داراها و ندارها

از سال 1990 هر پنج سال یک بار، نشست بازنگری در ان پی تی برگزار می شود . با این حال، به دلیل نامتوازن بودن قدرت و توان کشورهای عضو، این نشست ها تاکنون نتیجه درخور توجهی نداشته است. قریب 190 کشور امضا کننده ان پی تی، به دو گروه دارا و ندار تقسیم می شوند که هر یک اهداف خاص خود را دنبال می کنند. کشورهای دارا به اعضایی گفته می شود که در صنعت هسته ای نظامی یا غیر نظامی، پیشرفت داشته و از زیرساخت های گسترده در زمینه بهره مندی از انرژی هسته ای برخوردار هستند. این گروه شامل پنج کشور دارنده سلاح اتمی و حدود 40 کشور دارنده راکتور اتمی یا توانمند در تولید سوخت اتمی هستند. از منظر اغلب این اعضا، ان پی تی باید به گونه ای بازبینی شود که امکان دسترسی دیگران به فناوری تولید سوخت اتمی را تقریبا مسدود کند. به همین دلیل، کشورهای دارا در نشست های کنفرانس بازنگری عمدتا بر مباحث عدم اشاعه و تقویت کنترل و نظارت های آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکید دارند. در چند سال اخیر، این گروه از اعضا به رهبری آمریکا و کشورهای اروپایی در تلاش هستند که اجرای پروتکل الحاقی ان پی تی را برای کلیه کشورهای امضا کننده پیمان الزام آور کنند و با تدوین مقررات بسیار سخت، امکان خروج از ان پی تی را – آن گونه که کره شمالی انجام داد – تقریبا غیر ممکن سازند.

اما برای کشورهای ندار که یا هنوز در مراحل اولیه صنعت هسته ای قرار دارند یا اصولا فاقد چنین توانمندی هایی هستند، مقررات کنونی ان پی تی مبتنی بر اصل ارائه کمک های فنی برای دست یابی به فناوری های صلح آمیز هسته ای کافی نیست. این گروه در کنفرانس های بازنگری دائم خواستار اجرای تعهدات کشورهای پیشرفته هسته ای برای تحقق بخشیدن به آرمان " اتم برای همه " هستند. از دید کشورهای ندار، اصرار داراها بر موضوعاتی همچون محدودیت دسترسی به فناوری تولید سوخت اتمی یا تقویت بیش از اندازه نظارت های آژانس، در نهایت اقداماتی تبعیض آمیز قلمداد می شود. از آنجا که به لحاظ عددی، تعداد اعضای ندار از تعداد اعضای دارا در ان پی تی بیشتر است، تاکنون تلاش کشورهای پیشرفته هسته ای در ایجاد تغییرات اساسی در این پیمان محقق نشده است.

امید کم رنگ در نیویورک

سوابق چند دوره کنفرانس بازنگری ان پی تی نشان می دهد که امید چندانی به موفقیت نشست نیویورک نیست. در این نشست قرار است در مورد عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، هزینه‌های تضمین‌های امنیتی برای عدم استفاده و عدم تهدید استفاده از سلاح هسته‌ای علیه تاسیسات هسته‌ای ساخته شده و در حال ساخت، الزام کشورهای هسته‌ای به خلع سلاح جهانی، موضوع خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای و استفاده غیر قابل انکار از انرژی صلح ‌آمیز هسته‌ای بحث و تبادل نظر شود. با این حال، به دلیل شدت اختلافات میان اعضا در خصوص برخی از موضوعات فوق از جمله اعلام منطقه عاری از تسلیحات اتمی در خاورمیانه یا بحث خلع سلاح جهانی، رسیدن به اجماع با هدف بازنگری در مفاد پیمان منع اشاعه تسلیحات اتمی – ان پی تی – بسیار دشوار خواهد بود.  

ح ر ب/ ح ر ب

نویسنده : امیر علی ابوالفتح  

دیدگاه‌های نویسنده این مقاله لزوماً بیانگر مواضع شبکه پرس‌ تی‌وی نیست

Press TV’s website can also be accessed at the following alternate addresses:

www.presstv.co.uk