تحلیل گران: درگیری‌های شرق اوکراین، مساله کریمه را به بوته فراموشی سپرده است

نیکیتا خروشچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی وقتی در سال 1954 شبه جزیره کریمه را به عنوان هدیه به هم وطنان اوکراینی خود داد، شاید هرگز گمان نمی کرد 6 دهه بعد،  بازپس گیری این منطقه توسط مسکو به نقطه عطف بحرانی بدل شود که نه تنها اوکراین را در آتش خشونت و درگیری فرو برد، بلکه تنش در روابط روسیه و غرب را به میزانی افزایش داد که پس از جنگ سرد تاکنون بی سابقه است.

پس از استقلال اوکراین در سال 1991، شبه جزیره کریمه همچنان بخشی از خاک این کشور باقی ماند اما براساس توافقنامه ای قرار شد میزبان ناوگان دریای سیاه روسیه باشد. افزون بر این 3 سال بعد یعنی در سال 1994، توافقنامه ای موسوم به توافقنامه بوداپست امضا شد که براساس آن آمریکا، روسیه و انگلیس متعد شدند استقلال  و تمامیت ارضی اوکراین را به رسمیت بشناسند و از نیروی نظامی ضد این کشور استفاده نکنند. این توافقنامه همچنین مانع از آن می شد که قدرت های رقیب با استفاده از فشارهای اقتصادی، اوکراین را مجبور به پذیرش خواسته ای خود کنند.

اوکراین؛ صحنه رقابت روسیه و غرب

در حقیقت توافقنامه بوداپست قرار بود مانع از آن شود که اوکراین به میدان تاخت و تاز روسیه و غرب بدل شود اما هیچ یک از امضا کنندگان آن نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند و در نتیجه این کشور به صحنه رقابت این دو بازیگر دیرینه جنگ سرد بدل شد.

اتحادیه اروپا در چارچوب برنامه مشارکت شرقی، تلاش کرد وارد منطقه ای شود که روسیه آن را حیاط خلوت خود می داند. هدف از این برنامه گسترش روابط اتحادیه اروپا با شش کشور حاشیه شرقی این اتحادیه اعلام شد که زمانی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند.

در این راستا قرار شد شرایط ادغام تدریجی جمهوری های آذربایجان، ارمنستان، مولداوی، اوکراین و گرجستان در اقتصاد اتحادیه اروپا و امضای توافقنامه تجارت آزاد با این کشورها دنبال شود.

این دست درازی به حوزه نفوذ روسیه البته از سوی این کشور بی پاسخ نماند و مسکو با سیاست تهدید و تطمیع تلاش کرد اوکراین را از نزدیک شدن به غرب بازدارد.

درحالی که همگرایی با اتحادیه اروپا و چشم انداز بهبود وضعیت اقتصادی و استانداردهای زندگی، دولتمردان اوکراینی را جذب خود می کرد، وابستگی به منابع گازی همسایه قدرتمند شرقی مانع از آن می شد که کی یف بتواند تصمیم قاطعی دراین زمینه اتخاذ کند.

از یک سو امضای توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا و از دیگر سو پیوستن به اتحادیه گمرکی تحت رهبری روسیه، اوکراین را در موقعیتی حساس قرار می داد که امکان انتخاب بین یکی از طرفین این معادله را دشوار می ساخت.

وقتی رقابت روسیه و غرب بر سر بحران اوکراین علنی شد

در میان همین کشمکش بود که دولت وقت اوکراین در نوامبر 2013 در تصمیمی ناگهانی از امضا توافقنامه همگرایی با اتحادیه اروپا عقب نشینی کرد.

این عقب نشینی اگرچه در آن زمان به نفع روسیه قلمداد می شد اما این بار غرب گریان اوکراینی کوتاه نیامدند و به کمتر از برکناری دولت ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهوری سابق، رضایت ندادند.

درحالی که تحولات دراوکراین با سرعتی پیش می رفت که کمتر ناظری تصور آن را می کرد، جدایی شبه جزیره کریمه از اوکراین و ضمیمه شدن آن به خاک روسیه را می توان نقطه عطفی برای بحران در آن کشور برشمرد.

هنگامی که تغییر قدرت در اوکراین، طرفداران غرب را سرمست کرده بود، افراد مسلح ناشناس پارلمان و ساختمان های مهم دولتی را در کریمه اشغال کردند. تنها چند روز بعد همه پرسی برگزار شد که بیش از 90 درصد از ساکنان کریمه به جدایی از اوکراین و پیوستن به روسیه رای دادند.

کی یف و متحدانش نتیجه این همه پرسی را به رسمیت نشناختند و کشورهای غربی تلاش کردند با اتخاذ اقدامات تنبیهی، روسیه را از فکر ضمیمه کردن کریمه به خاک خود منصرف کنند. 

با این حال ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه بی اعتنا به این تهدیدها، در 17 مارس توافقنامه ای را امضا کرد تا سرزمینی که تا 60 سال پیش به روسیه تعلق داشت، بار دیگر جزئی از خاک این کشور شود.

هدیه ای که پس گرفته شد

وقتی فشارهای سیاسی و اقتصادی غرب نتوانست روسیه را از انضمام کریمه به خاک خود منصرف کند، روشن شد که مسکو تا چه میزان برای رویارویی با غرب در حوزه نفوذ خود جدی است. به ویژه آن که یک سال پس از الحاق کریمه به خاک روسیه، ارائه جزییات بیشتری از زبان پوتین در این باره نشان می دهد تصمیم برای الحاق این منطقه پیش از برگزاری همه پرسی درباره سرنوشت آن اتخاذ شده بود.

اکنون نیز اگرچه دولت اوکراین و غرب همچنان ضمیمه شدن کریمه را به خاک روسیه به رسمیت نمی شناسند اما حقیت این است که درگیری ها در منطقه دونباس در شرق اوکراین موجب شده است دیگر کسی به فکر بازپس گیری این شبه جزیره نباشد.

برای مردم روسیه، کریمه به جایی بازگشته که بدان تعلق داشته است وبرای مردم اوکراین که نگرانند بخش دیگری از خاک این کشور نیز به سرنوشت کریمه دچار شود، بازگشت آرامش و پایان درگیری ها بیش از هرچیز اهمیت دارد.

با این حال بازپس گرفتن هدیه ای که 6 دهه پیش به اوکراین داده شد،  نتوانسته است خشم روسیه را فرونشاند و آرامش را به آن کشور بازگرداند. کریمه شاید در راهی بی بازگشت قدم گذاشته باشد اما آیا اوکراین راهی برای بازگشت به ثبات و آرامش پیش رو دارد؟

نویسنده: آزاده طاهری

دیدگاه‌های نویسنده‌ی ‌این مقاله، لزوما بیانگر مواضع شبکه‌ی پرس تی‌وی نیست.

Press TV’s website can also be accessed at the following alternate addresses:

www.presstv.co.uk